در دل استان فارس، شهری باستانی به نام کازرون قرار دارد که نه‌تنها به واسطه تاریخ و فرهنگ غنی‌اش شناخته می‌شود، بلکه با نان محلی خوش‌طعمی به نام «یوخه» نیز شهره است. نان یوخه کازرون یکی از معروف‌ترین سوغات‌های این شهر است که از دیرباز جای خود را در دل مردم جنوب و حتی دیگر نقاط ایران باز کرده است. این نان شیرین، نازک، لطیف و معطر، نه‌تنها نشان‌دهنده هنر آشپزی سنتی کازرونی‌هاست، بلکه نوعی پیوند عاطفی میان مردم این خطه و میراث غذایی‌شان به شمار می‌رود.
تاریخچه نان یوخه
هرچند اطلاعات دقیق و مکتوبی از تاریخچه اولیه نان یوخه در دست نیست، اما گفته می‌شود که این نان از چند صد سال پیش در خانواده‌های کازرونی پخته می‌شده است. ابتدا یوخه بیشتر در ایام خاصی مانند عید نوروز، مراسم مذهبی و جشن‌های خانوادگی تهیه می‌شد. به‌تدریج اما محبوبیت آن به اندازه‌ای افزایش یافت که به یکی از نمادهای آشپزی این شهر بدل شد و امروزه به‌صورت روزمره در شیرینی‌فروشی‌ها و کارگاه‌های سنتی کازرون عرضه می‌شود.
مواد اولیه و روش تهیه
نان یوخه از ترکیب چند ماده ساده اما باکیفیت تهیه می‌شود. مواد اصلی شامل آرد گندم، تخم‌مرغ، شیر یا ماست، روغن یا کره، بیکینگ‌پودر، شکر، دارچین و گلاب است. برخی خانواده‌ها نیز برای طعم دادن به خمیر از زعفران یا هل استفاده می‌کنند.
فرآیند تهیه نان یوخه با آماده‌سازی خمیر آغاز می‌شود. خمیر باید خوب ورز داده شود تا به بافت لطیف و یکدست برسد. سپس خمیر را به صورت نازک باز می‌کنند؛ نازکی این خمیر اهمیت زیادی دارد چرا که یکی از ویژگی‌های اصلی یوخه، ظرافت و نرمی آن است.
بعد از باز کردن خمیر، آن را روی ساج یا تابه داغ می‌پزند. زمانی که خمیر پخته شد و به رنگ طلایی روشن درآمد، آن را از حرارت برداشته و لایه‌لایه روی هم قرار می‌دهند. بین این لایه‌ها ترکیبی از شکر، دارچین و گلاب می‌پاشند که طعم اصلی و خاص یوخه را شکل می‌دهد. سپس نان را به شکل رول یا برش‌های کوچک درمی‌آورند.
ویژگی‌های ظاهری و طعمی
نان یوخه بسیار نازک، لطیف و شکننده است. رنگ آن معمولاً طلایی مایل به کرم است و بافتی سبک دارد. ترکیب دارچین، شکر و گلاب که بین لایه‌ها پاشیده می‌شود، عطر و طعمی بی‌نظیر به آن می‌دهد. این شیرینی نه‌تنها به‌دلیل مزه ملایم و مطبوعش محبوب است، بلکه به‌دلیل نداشتن چربی زیاد و استفاده از مواد طبیعی، جزو شیرینی‌های سالم‌تر سنتی به شمار می‌رود.
جایگاه یوخه در فرهنگ غذایی کازرون
برای مردم کازرون، نان یوخه تنها یک خوراکی ساده نیست. این نان بخشی از هویت فرهنگی آن‌هاست. در بسیاری از خانه‌ها، زنان مسن‌تر هنوز هم یوخه را به شیوه سنتی و با دقت و عشق خاصی تهیه می‌کنند. برای خانواده‌هایی که از کازرون به دیگر شهرها مهاجرت کرده‌اند، نان یوخه طعمی از خانه و خاطرات کودکی است.
در مراسم عید نوروز، نان یوخه جایگاه ویژه‌ای در سفره‌ها دارد. همچنین در مهمانی‌ها و دید و بازدیدها، یوخه به عنوان نشانه‌ای از مهمان‌نوازی و ذوق کدبانوی خانه سرو می‌شود.
صادرات داخلی و شهرت فرامنطقه‌ای
اگرچه یوخه در اصل متعلق به کازرون است، اما شهرت آن باعث شده که امروزه در بسیاری از نقاط ایران نیز شناخته شده و حتی تولید شود. برخی شهرهای استان فارس مانند شیراز، فسا و داراب نیز یوخه‌هایی با سبک‌های محلی خود تولید می‌کنند، اما یوخه کازرون همچنان به‌عنوان اصیل‌ترین و خوش‌طعم‌ترین نوع آن شناخته می‌شود.
بسیاری از فروشگاه‌های سوغات در جنوب کشور و حتی در تهران، یوخه کازرون را به فروش می‌رسانند و برخی کارگاه‌های سنتی این نان را به صورت بسته‌بندی‌شده به دیگر شهرها و کشورها ارسال می‌کنند. این روند موجب حفظ و گسترش فرهنگ غذایی کازرونی در سطح ملی و حتی جهانی شده است.
نقش زنان در حفظ این سنت
نقش زنان کازرونی در حفظ و انتقال مهارت پخت یوخه بسیار پررنگ است. این هنر اغلب به‌صورت سینه‌به‌سینه از مادران به دختران منتقل می‌شود. در برخی خانه‌ها، یوخه‌پزی هنوز هم یک مناسبت خانوادگی محسوب می‌شود که همه اعضای خانواده در آن مشارکت می‌کنند. این نوع مشارکت نه تنها باعث حفظ سنت‌ها می‌شود بلکه روابط خانوادگی را نیز عمیق‌تر می‌سازد.
یوخه و گردشگری
نان یوخه کازرون یکی از جاذبه‌های گردشگری غذایی این شهر است. گردشگرانی که به کازرون سفر می‌کنند، اغلب به دنبال تجربه طعم این نان سنتی هستند. بسیاری از آن‌ها هنگام بازگشت، یوخه را به‌عنوان سوغات تهیه کرده و برای دوستان و آشنایان می‌برند. برخی از گردشگران حتی در کلاس‌های آموزش پخت یوخه که توسط محلی‌ها برگزار می‌شود، شرکت می‌کنند.
جمع‌بندی
نان یوخه کازرون فقط یک شیرینی خوش‌مزه نیست؛ میراثی است که طعم سنت، فرهنگ و صمیمیت مردم جنوب را در خود دارد. تهیه و مصرف این نان هنوز هم بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی روزمره و مناسبت‌های مردم کازرون است. حفظ و ترویج این نوع از غذاهای بومی می‌تواند نقش مهمی در زنده نگه داشتن فرهنگ‌های محلی و نیز جذب گردشگر ایفا کند.
