در قلب بافت تاریخی شهر کازرون، یکی از آثار ماندگار و کمتر شناخته‌شده دوران قاجار قرار دارد: حمام تاریخی حاجی‌بابا. این حمام سنتی با قدمتی بیش از یک قرن، یکی از نمونه‌های ارزشمند معماری سنتی ایران در جنوب کشور به شمار می‌رود. اگرچه امروز دیگر کارکرد اولیه خود را از دست داده، اما همچنان به عنوان یکی از یادگارهای فرهنگی شهر کازرون جایگاه ویژه‌ای در میان آثار تاریخی این منطقه دارد.
موقعیت جغرافیایی و قدمت تاریخی
حمام حاجی بابا در نزدیکی مسجد جامع کازرون و بازار قدیمی واقع شده و در دوره قاجار توسط یکی از خیرین محلی به نام حاجی بابا ساخته شده است. این حمام در گذشته نه تنها مکانی برای رعایت بهداشت فردی، بلکه محلی برای تعاملات اجتماعی، تبادل اخبار و برگزاری مراسم فرهنگی همچون حمام عروس یا جشن‌های سنتی بوده است.
ساختار معماری و بخش‌های داخلی
مانند سایر حمام‌های سنتی ایران، این حمام نیز شامل فضاهایی چون سربینه (رختکن)، میان‌دَر، گرم‌خانه و خزینه می‌باشد. سربینه با طراحی گنبدی شکل و نورگیرهای طبیعی، فضایی آرام و دل‌نشین برای ورود و استراحت افراد فراهم می‌کرده است. میان‌دَر نقش عایق حرارتی را بین دو فضا ایفا می‌کرد و گرم‌خانه که اصلی‌ترین بخش حمام محسوب می‌شد، با استفاده از حرارت حاصل از سوخت چوب یا نفت گرم می‌شده است.
در خزینه، آب گرم از طریق سیستم حرارتی سنتی فراهم می‌گردیده و با توجه به شرایط اقلیمی منطقه، معماری خاصی برای حفظ دما و صرفه‌جویی در انرژی به‌کار رفته است. مصالح اصلی در ساخت این حمام شامل آجر، ملات ساروج، سنگ تراش‌خورده و کاشی‌های سنتی بوده که نمایانگر دانش فنی معماران آن دوره است.
کارکرد اجتماعی و فرهنگی
در جامعه سنتی، حمام‌ها صرفاً محلی برای شست‌وشو نبودند؛ بلکه نقش مهمی در شکل‌گیری روابط اجتماعی ایفا می‌کردند. حمام حاجی‌بابا نیز یکی از مکان‌های اصلی گردهمایی اهالی محله بوده است. افراد در این مکان، گفت‌وگو می‌کردند، از اخبار روز مطلع می‌شدند و گاه حتی اختلافات محلی نیز در این فضاها حل و فصل می‌شده است.
وضعیت کنونی و لزوم حفاظت
متأسفانه در دهه‌های اخیر، با تغییر سبک زندگی و توسعه شهرنشینی، کاربری این حمام مانند بسیاری از آثار مشابه به حالت نیمه تعطیل درآمده و با خطر فرسایش و نابودی روبه‌رو شده است. خوشبختانه این بنای تاریخی در فهرست آثار واجد ارزش توسط سازمان میراث فرهنگی ثبت شده و طرح‌هایی برای مرمت و باززنده‌سازی آن در دست بررسی است.
در صورت تحقق طرح‌های پیشنهادی، می‌توان این حمام را به‌عنوان موزه مردم شناسی، مرکز فرهنگی یا فضای هنری سنتی بازگشایی کرد؛ اقدامی که علاوه بر حفظ هویت تاریخی شهر، به جذب گردشگر و توسعه پایدار کازرون نیز کمک خواهد کرد.
اهمیت حفظ آثار تاریخی
حمام حاجی بابا نه تنها یک بنای فیزیکی بلکه بخشی از خاطره جمعی مردم کازرون است. حفاظت از چنین بناهایی به معنای پاسداری از میراث فرهنگی، انتقال دانش بومی معماری و تقویت حس تعلق اجتماعی در نسل‌های آینده است. شهرهایی که به پیشینه خود افتخار می‌کنند، آینده‌ای روشن‌تر خواهند داشت.
