در سرزمین پررمز و راز ایران، گیاهان دارویی و دانه‌های روغنی همواره نقش پررنگی در طب سنتی، آشپزی و اقتصاد محلی داشته‌اند. یکی از ارزشمندترین این دانه‌ها، کنجد است که از آن روغن کنجد استخراج می‌شود؛ روغنی با خواص دارویی فراوان و کاربردهای گوناگون. در میان مناطق مستعد برای کشت کنجد، شهرستان کازرون در استان فارس با اقلیم گرم و خاک حاصل‌خیز، در سال‌های اخیر به یکی از نقاط مهم تولید کنجد و روغن کنجد در جنوب ایران تبدیل شده است.
اقلیم کازرون، بستری مناسب برای کشت کنجد
کازرون، با تابستان‌های گرم و طولانی و زمستان‌های معتدل، اقلیمی دارد که بسیار مناسب گیاه کنجد است. این گیاه گرما‌دوست به نور فراوان خورشید و خاک نسبتاً سبک با زهکشی خوب نیاز دارد. مناطق جره و بالاده قطب کشت کنجد در کازرون است.
کشاورزان در فصل بهار بذر کنجد را می‌کارند و در اواخر تابستان محصول را برداشت می‌کنند. دانه‌های روغنی ریز و غنی کنجد پس از برداشت، برای روغن‌کشی آماده می‌شوند؛ فرآیندی که هم به‌صورت سنتی و هم به‌صورت نیمه‌صنعتی در کازرون انجام می‌گیرد.
مراحل تولید روغن کنجد
فرآیند تهیه روغن کنجد شامل مراحل زیر است:
برداشت دانه‌های کنجد: پس از خشک‌شدن غلاف‌ها، دانه‌ها از گیاه جدا و تمیز می‌شوند.
شست‌وشو و پاک‌سازی: دانه‌ها از هرگونه خاک، گرد و مواد خارجی پاک‌سازی می‌شوند.
فشرده‌سازی: دانه‌ها در دستگاه‌های روغن‌گیری تحت فشار قرار گرفته و روغن آن‌ها استخراج می‌شود. در روش‌های سنتی، از دستگاه‌های دستی یا پرس‌های محلی استفاده می‌شود.
فیلتراسیون: روغن از ذرات جامد جدا می‌شود تا شفاف و زلال گردد.
بسته‌بندی: روغن نهایی در بطری‌های شیشه‌ای یا پلاستیکی ریخته و آماده فروش می‌شود.
ویژگی‌های روغن کنجد کازرون
روغن کنجد تولیدشده در کازرون دارای ویژگی‌های منحصر‌به‌فردی است که آن را از نمونه‌های صنعتی موجود در بازار متمایز می‌کند:
رنگ زرد طلایی روشن
عطر ملایم و طبیعی کنجد
طعم شیرین و دل‌پذیر
تولید بدون مواد افزودنی
ماندگاری بالا در شرایط مناسب
فواید سلامتی روغن کنجد
روغن کنجد به‌عنوان یکی از سالم‌ترین روغن‌های گیاهی، در طب سنتی ایران و سایر کشورها بسیار مورد توجه است. این روغن خواص زیادی برای سلامت دارد، از جمله:
1. کاهش کلسترول
روغن کنجد سرشار از چربی‌های غیراشباع است که به کاهش کلسترول بد (LDL) و افزایش کلسترول خوب (HDL) کمک می‌کند.
2. تقویت سیستم ایمنی
وجود آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند سزامین و ویتامین E باعث تقویت دفاع طبیعی بدن می‌شود.
3. کاهش استرس و آرامش روان
روغن کنجد از دیرباز به‌عنوان روغن ماساژ استفاده می‌شده و خاصیت آرام‌بخش برای اعصاب دارد.
4. تقویت استخوان‌ها
وجود کلسیم، روی و فسفر در این روغن، برای سلامت مفاصل و استخوان‌ها مفید است.
5. مراقبت از پوست و مو
روغن کنجد پوست را مرطوب و موها را درخشان می‌کند. همچنین ضدآفتاب طبیعی نیز به‌شمار می‌رود.
روغن کنجد در آشپزی کازرون
در سال‌های اخیر، با افزایش آگاهی مردم درباره فواید روغن‌های سالم، مصرف روغن کنجد در خانواده‌های کازرونی نیز رشد کرده است. برخی غذاهای محلی که قبلاً با روغن‌های صنعتی تهیه می‌شدند، حالا با روغن کنجد پخته می‌شوند. استفاده از روغن کنجد در:
پخت نان خانگی
حلوا و شیرینی‌های سنتی
برنج و خورشت‌ها
سالاد و سوپ
رایج‌تر شده و طعمی خاص به غذاهای محلی بخشیده است.
صنایع کوچک روغن‌گیری در کازرون
در کنار تولید کشاورزی، چندین کارگاه کوچک و نیمه‌صنعتی در کازرون به تولید روغن کنجد مشغول هستند. برخی از این واحدها، به‌صورت خانوادگی اداره می‌شوند و در کنار روغن‌گیری، محصولات فرعی مانند کنجد بو داده، آرد کنجد و شیرینی کنجدی نیز تولید می‌کنند.
فروش این محصولات در بازارچه‌های محلی، فروشگاه‌های فرآورده‌های سالم و حتی آنلاین، به‌عنوان یک منبع درآمد پایدار برای کشاورزان و تولیدکنندگان محسوب می‌شود.
چالش‌ها و فرصت‌ها
اگرچه روغن کنجد کازرون کیفیت بالایی دارد، اما تولید و فروش آن با موانعی هم مواجه است:
کمبود دستگاه‌های صنعتی پیشرفته برای روغن‌گیری
نبود بسته‌بندی استاندارد و حرفه‌ای برای بازارهای ملی
عدم تبلیغات و برند‌سازی مؤثر
نبود حمایت کافی از کشاورزان کوچک‌مقیاس
با این حال، ظرفیت بالای این محصول برای بازار داخلی و صادرات، فرصت‌های فراوانی ایجاد می‌کند. با آموزش، تأمین تسهیلات و تبلیغات، می‌توان برند «روغن کنجد کازرون» را به‌عنوان یک نشان سلامت‌محور مطرح کرد.
نتیجه‌گیری
روغن کنجد کازرون، ترکیبی از سنت، طبیعت و سلامت است. این روغن طبیعی که از دانه‌های ناب و بی‌افزودنی تهیه می‌شود، نه‌تنها به‌عنوان یک چاشنی خوش‌طعم در آشپزی، بلکه به‌عنوان یک داروی گیاهی در طب سنتی جایگاه ویژه‌ای دارد. توسعه تولید و فروش این محصول می‌تواند هم به ارتقای سلامت جامعه کمک کند و هم موتور محرکی برای اقتصاد محلی و اشتغال‌زایی در مناطق روستایی کازرون باشد.
