در دل جنوب استان فارس، جایی میان چشم اندازهای کوهستانی و طبیعت بکر شهرستان کازرون، بنایی سربرافراشته است که نشانی از شکوه گذشته و توانمندی معماری ایرانی را در دل خود دارد. قلعه پوسکان یکی از کهن‌ترین سازه‌های دفاعی در ایران است که از دوره ساسانیان و احتمالاً پیش‌تر، همچنان پابرجاست. این قلعه نه تنها میراثی ارزشمند از گذشته دور است، بلکه به عنوان یک مقصد گردشگری فرهنگی و تاریخی نیز شناخته می‌شود.
موقعیت جغرافیایی و دسترسی
قلعه پوسکان در فاصله‌ای حدود ۱۵ کیلومتری از جنوب شهر کازرون و در نزدیکی روستای پوسکان قرار گرفته است. این قلعه بر فراز تپه‌ای سنگی و مرتفع ساخته شده که بر اطراف مسلط است و نمایی زیبا به دشت‌های اطراف دارد. مسیر دسترسی به قلعه، با وجود ناهمواری‌هایی، برای علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی و تاریخ دوستان، جذاب و قابل پیمایش است.
پیشینه تاریخی
بر اساس گزارش‌های تاریخی و باستان‌شناسی، قلعه پوسکان برای نخستین بار در سال ۱۳۳۹ هجری شمسی توسط گروهی از باستان شناسان خارجی از جمله لویی و اندنبرگ شناسایی و معرفی شد. برخی منابع، قلعه را به دوره ساسانی نسبت می‌دهند و حتی باورهایی وجود دارد که این مکان با عنوان «دژ دقیانوس» نیز شناخته می‌شده است. این نظریه‌ها بر پایه ساختار معماری، شیوه استقرار نظامی و نحوه قرارگیری بنا در جغرافیای نظامی منطقه تقویت می‌شوند.
معماری و ساختار فنی
ساختار قلعه به شکل چهارضلعی بوده و دارای دو طبقه است. در هر گوشه قلعه برج‌هایی دیده می‌شود که جنبه دفاعی داشته‌اند. بنا از سنگ لاشه و ملات سنتی ساخته شده و دارای تیرکش‌هایی با طراحی مستطیلی و پیکانی برای تیراندازی و دفاع از دژ است.
درون قلعه، فضاهایی شامل اتاق‌ها، ایوان‌ها و یک حیاط مرکزی دیده می‌شود که در هر دو طبقه تکرار شده‌اند. بخش‌هایی از سقف‌ها و ستون‌ها همچنان پا برجا مانده و سبک معماری به کار رفته در آن، شواهدی از مهارت معماران آن دوران را نمایان می‌کند.
مرمت، آسیب‌ها و چالش‌های حفاظتی
طی سال‌های گذشته، تلاش‌هایی برای مرمت و احیای این بنای تاریخی انجام شده است. با این حال، کارشناسان میراث فرهنگی به برخی اقدامات مرمتی انتقاد داشته‌اند و استفاده از مصالح غیر همسان با بافت اصلی قلعه را عاملی در تخریب احتمالی آن می‌دانند. حفاظت اصولی از این اثر، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، استفاده از متخصصان مرمت آثار تاریخی و مشارکت نهادهای محلی و ملی است.
اهمیت فرهنگی و گردشگری
قلعه پوسکان تنها یک بنای تاریخی نیست؛ بلکه نمادی از تمدن و دانش نظامی ایرانیان در دوران پیشااسلامی محسوب می‌شود. ثبت این قلعه در فهرست آثار ملی، گامی مهم در حفاظت از آن بوده است، اما همچنان پتانسیل آن برای جذب گردشگر، بهره‌برداری علمی و معرفی به جامعه جهانی، به طور کامل تحقق نیافته است.
لزوم توجه بیشتر
با توجه به موقعیت استراتژیک قلعه، وجود منابع طبیعی پیرامون آن و نزدیکی به مناطق گردشگری دیگر نظیر شهر تاریخی بیشاپور، این قلعه می‌تواند در مسیر توسعه پایدار گردشگری منطقه نقش مؤثری ایفا کند. حفظ و معرفی این اثر به نسل‌های آینده، مسئولیتی است که نیازمند تلاش جمعی مردم، مسئولان و پژوهشگران است.
