نون تیری کازرون: نانی از دل خاک، آفتاب و مهر مادرانه

در میان خوراک‌های سنتی و کهن مردم جنوب ایران، نان‌ها جایگاهی ویژه دارند. هر نان، حکایتی از خاک و دستان پینه‌بسته مادران دارد. یکی از اصیل‌ترین نان‌های محلی استان فارس، نون تیری است که در شهر تاریخی کازرون با دستان زنان محلی و روی ساج‌های داغ پخته می‌شود. نانی بسیار نازک، لطیف، ترد و خوش‌عطر که هم کاربرد روزانه دارد و هم نماد مهمی از فرهنگ غذایی، مهمان‌نوازی و زندگی ساده و اصیل مردم این خطه است.

نون تیری چیست؟

نون تیری (که در گویش محلی “تیری نون” هم گفته می‌شود) نانی است سنتی و بسیار نازک که با آرد گندم، آب، نمک و گاهی کمی شیر یا ماست تهیه می‌شود. این نان پس از آماده شدن خمیر، روی ساج‌های داغ پخته می‌شود و در عرض چند ثانیه آماده خوردن است.

نام “تیری” از واژه‌ی «تیر» به معنای «نازک و کشیده» گرفته شده که اشاره به ضخامت بسیار کم و ظرافت این نان دارد. برخی نیز آن را برگرفته از نام “تیرماهی” یا “تیردان” می‌دانند که در فرهنگ سنتی زمان پخت نان‌های ذخیره‌ای و محلی بوده است.

مواد اولیه و نحوه پخت نون تیری

مواد تشکیل‌دهنده این نان ساده اما کاملاً طبیعی است:

آرد گندم (ترجیحاً نیمه‌سبوس‌دار)

آب ولرم

نمک

گاهی کمی شیر، دوغ یا ماست برای لطافت بیشتر

خاکستر غربال‌شده (در برخی دستورها سنتی)

مراحل تهیه نون تیری:

تهیه خمیر: آرد، آب و نمک مخلوط می‌شوند تا خمیری نرم و یکدست حاصل شود.

استراحت خمیر: خمیر را به‌مدت حداقل نیم ساعت استراحت می‌دهند.

پهن کردن خمیر: با وردنه یا دست، خمیر را به ضخامت بسیار کم (کمتر از ۱ میلی‌متر) پهن می‌کنند.

پخت روی ساج: نان را روی ساج فلزی داغ یا تاوه سنتی قرار می‌دهند. در چند ثانیه، نان می‌پزد و حباب‌هایی روی سطح آن شکل می‌گیرد.

خنک‌کردن و جمع‌آوری: نان‌ها پس از پخت روی پارچه پهن می‌شوند و پس از خنک شدن، یا در سفره‌ها مصرف می‌شوند یا درون سفره‌های پارچه‌ای برای نگهداری قرار می‌گیرند.

هنر زنانه، نماد فرهنگ محلی

پخت نون تیری در کازرون، فقط تهیه یک غذا نیست. این کار در بسیاری از خانه‌ها، به‌ویژه در روستاهای اطراف مانند کنارتخته، جره، نودان، دوان و خشت، به‌صورت گروهی انجام می‌شود. چند زن کنار هم می‌نشینند، خمیر درست می‌کنند، آن را پهن و پخت می‌کنند. این گردهمایی، فضایی برای گفت‌وگو، انتقال تجربیات، حفظ سنت‌ها و ایجاد صمیمیت در دل خانواده و محله است.

در گذشته، نون تیری بیشتر در فصل برداشت گندم یا برای ذخیره‌سازی زمستانی پخته می‌شد. امروزه نیز با وجود پیشرفت صنایع غذایی، خانواده‌هایی هستند که همچنان این نان را به‌صورت دستی تهیه می‌کنند.

کاربردهای غذایی نون تیری

نون تیری به‌دلیل نازکی، طعم لطیف و سبکی خاص خود، کاربردهای فراوانی دارد. برخی از محبوب‌ترین ترکیب‌های غذایی با این نان شامل موارد زیر است:

نون تیری با پنیر محلی و سبزی تازه

نون تیری با ماست چکیده یا کشک

نون تیری با شیره انگور یا خرما و روغن حیوانی

نون تیری با نیمرو یا املت

نون تیری با آبگوشت و دیزی

نون تیری خشک‌شده به‌عنوان نان سفر یا ذخیره

ارزش تغذیه‌ای و سلامتی

برخلاف نان‌های صنعتی، نون تیری هیچ ماده نگه‌دارنده یا افزودنی ندارد. این نان با کمترین مواد اولیه، در دمای بالا و در مدت‌زمان بسیار کوتاه پخته می‌شود. اگر با آرد کامل تهیه شود، منبع خوبی از فیبر، ویتامین B، آهن و روی خواهد بود. این نان:

سبک و قابل‌هضم است.

کالری کمتری نسبت به نان‌های حجیم دارد.

به‌خاطر نازکی، سریع جذب بدن می‌شود.

فاقد چربی‌های ناسالم است.

نقش نون تیری در اقتصاد محلی

در سال‌های اخیر، برخی از زنان خانه‌دار و خانواده‌ها در کازرون، به‌ویژه در مناطق روستایی، اقدام به تولید نون تیری خانگی برای فروش کرده‌اند. این کسب‌وکارها، اگرچه کوچک و سنتی‌اند، اما کمک شایانی به درآمدزایی زنان، توانمندسازی خانوارها و حفظ سنت‌های بومی کرده‌اند.

برخی اقامتگاه‌های بوم‌گردی نیز از نان تیری به‌عنوان بخشی از صبحانه یا غذای محلی خود استفاده می‌کنند و این نان را با پنیر و دوغ یا سبزیجات محلی سرو می‌کنند که با استقبال گردشگران روبه‌رو شده است.

نون تیری و خطر فراموشی

با وجود محبوبیت، نون تیری نیز مانند بسیاری از سنت‌های محلی، در معرض فراموشی قرار گرفته است. نسل جدید، کمتر مهارت تهیه این نان را دارد و ترجیح می‌دهد از نان‌های آماده و ماشینی استفاده کند.

برای جلوگیری از نابودی این میراث غذایی، پیشنهادهایی مانند:

آموزش در مدارس و مراکز فرهنگی

مستندسازی دستور تهیه و شیوه‌ی سنتی پخت

برگزاری جشنواره‌ها و بازارچه‌های غذای محلی

حمایت از کارآفرینان خانگی تولیدکننده نان

می‌تواند به حفظ و گسترش این نان ارزشمند کمک کند.

نتیجه‌گیری

نون تیری کازرون نانی است که از دل خاک، دست‌های مهربان مادران، و گرمای ساج‌های داغ به‌دست می‌آید. این نان، نماد سادگی، محبت و هنر زنان جنوبی است. پخت و مصرف این نان، نه‌تنها بخش مهمی از فرهنگ غذایی جنوب ایران را زنده نگه می‌دارد، بلکه فرصتی است برای بازگشت به غذاهای سالم‌تر و طبیعی‌تر. حفظ نون تیری، حفظ بخشی از هویت بومی کازرون است.