نشاسته یکی از مهم‌ترین مواد طبیعی است که از گیاهانی مانند ذرت، گندم، سیب‌زمینی و کاساوا به‌دست می‌آید. این ماده به‌عنوان منبع کربوهیدرات، در صنایع غذایی، دارویی، کاغذسازی و تولید چسب بسیار کاربرد دارد. اما نشاسته پس از استخراج، رطوبت بالایی دارد و نمی‌توان آن را به‌صورت مستقیم نگهداری یا استفاده کرد. به همین دلیل باید فرآیند خشک‌کردن روی آن انجام شود. مرحله‌ای که در آن نشاسته از حالت خمیری به حالت نیمه‌خشک درمی‌آید، خشکک نشاسته نامیده می‌شود.
تعریف خشکک نشاسته
خشکک نشاسته، نشاسته‌ای نیمه‌خشک است که پس از ته‌نشینی و حذف آب اضافی، در حالت قالب‌گرفته یا فشرده قرار دارد. این حالت معمولاً قبل از خشک‌کردن نهایی یا آسیاب به پودر است. خشکک از نظر ظاهری شبیه به کیک‌های سفید و نرم یا تکه‌های خمیری سفت‌شده است و در صنایع سنتی و صنعتی اهمیت زیادی دارد.
خواص فیزیکی و شیمیایی خشکک نشاسته
رنگ: سفید یا سفید مایل به زرد
بافت: سفت، فشرده ولی قابل پودر شدن
رطوبت: بین ۱۲ تا ۲۰ درصد (بسته به روش خشک‌کردن)
بدون طعم و بو
قابلیت جذب بالا نسبت به رطوبت
طرز تهیه خشکک نشاسته
1. استخراج نشاسته
ابتدا گیاه نشاسته‌دار (مانند سیب‌زمینی یا ذرت) شسته و خرد می‌شود. سپس با آب مخلوط شده و به صورت دوغاب درمی‌آید. این دوغاب از طریق صافی عبور داده می‌شود تا فیبرها و مواد اضافی جدا شوند. مایع حاصل، حاوی نشاسته‌ی معلق در آب است.
2. ته‌نشینی
مایع نشاسته به حال خود رها می‌شود تا نشاسته ته‌نشین شود. سپس آب روی آن تخلیه شده و خمیر نشاسته باقی می‌ماند.
3. قالب‌گیری یا شکل‌دهی
خمیر نشاسته در قالب‌های مخصوص یا سینی‌های پهن ریخته می‌شود و به شکل کیک‌های فشرده در می‌آید.
4. خشک‌کردن
خشکک‌ها یا در فضای باز (آفتاب)، یا با دستگاه‌های خشک‌کن صنعتی خشک می‌شوند. در این مرحله باید دمای مناسب حفظ شود تا نشاسته نسوزد یا ژلاتینه نشود.
روش‌های خشک‌کردن
خشک‌کردن آفتابی (سنتی):
کم‌هزینه ولی زمان‌بر
مناسب مناطق گرم و خشک
خشک‌کن هوای گرم:
استفاده از جریان هوای داغ برای تبخیر رطوبت
کنترل دما برای حفظ کیفیت نشاسته
خشک‌کن فلش (Flash Dryer):
خشک‌کردن سریع با عبور نشاسته از جریان هوای داغ
مناسب تولیدات صنعتی با ظرفیت بالا
خشک‌کن تونلی یا دوار:
نشاسته در یک تونل یا استوانه متحرک قرار می‌گیرد و به‌آرامی خشک می‌شود
کاربردهای خشکک نشاسته
در صنایع غذایی:
غلیظ‌کننده در سوپ، سس، دسر، پودینگ
تثبیت‌کننده در نوشیدنی‌ها
بهبود بافت محصولات نانوایی
در داروسازی:
پرکننده و چسباننده در ساخت قرص
حامل داروهای خاص
در صنایع شیمیایی و بسته‌بندی:
تولید چسب‌های طبیعی
ساخت بیوپلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر
در صنایع کاغذ و مقوا:
بهبود سطح کاغذ و افزایش مقاومت در برابر پارگی
نکات مهم در فرآیند خشکک نشاسته
دما نباید از حد مجاز بالاتر رود، چون باعث ژلاتینه شدن نشاسته می‌شود.
در هنگام خشک‌کردن باید از آلودگی میکروبی جلوگیری شود.
یکنواخت بودن ضخامت خشکک‌ها به خشک شدن بهتر کمک می‌کند.
خشکک نهایی باید در محیط خشک و خنک نگهداری شود.
نتیجه‌گیری
خشکک نشاسته یکی از مراحل کلیدی در فرآوری نشاسته است که کیفیت محصول نهایی را تعیین می‌کند. با انتخاب روش مناسب خشک‌کردن و کنترل شرایط فرآیند، می‌توان نشاسته‌ای با کیفیت بالا، قابل‌نگهداری و قابل‌استفاده در صنایع گوناگون تولید کرد.
